دانشگاه بیرجند شورای گسترش آموزش عالی در یکصد‌ودومین نشست خود در تاریخ 13/3/1354 با تأسیس مؤسسه‌ی آموزش عالی بیرجند موافقت نمود.       در مهرماه همان سال دکتر محمدحسن گنجی به عنوان رییس این مؤسسه مأمور فراهم ساختن مقدمات تأسیس دانشگاه شد. با پیگیری‌های انجام شده در سال 1356 دانشکده‌ی علوم با پذیرش 120 دانشجو در سه رشته‌ی شیمی، ریاضی و فیزیک در مقطع کارشناسی کار خود را آغاز کرد. تعداد دانشجویان این مؤسسه که از تاریخ 20/3/1358 به مجمع آموزش عالی تغییر نام داد، به حدود 400 نفر رسید.       با توجه به پیشینه‌ی فرهنگی و سیاست‌های توسعه‌ای دولت در آموزش عالی به‌تدریج آموزشکده‌ی کشاورزی در سال 1358، آموزشکده‌ی فنی در سال 1367 و دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی در سال 1368 تأسیس شد.       مؤسسه‌ی آموزش عالی بیرجند به لحاظ موقعیت شایسته‌ی علمی در اسفندماه 1368 به مجتمع دانشگاهی و در اسفندماه 1371 به دانشگاه بیرجند ارتقا یافت. متعاقباً آموزشکده‌های فنی و کشاورزی در بهار سال 1372 به دانشکده تبدیل شدند و در سال 1381 دانشکده‌ی هنر به عنوان پنجمین دانشکده به جمع دانشکده‌های دانشگاه بیرجند پیوست.   وضعیت کنونی:       دانشگاه بیرجند در حال حاضر با 5 دانشکده‌ی علوم، ادبیات و علوم انسانی، مهندسی، کشاورزی و هنر به عنوان یک قطب علمی آموزشی در شرق کشور عهده‌دار آموزش بیش از 5000 دانشجو در مقاطع کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد می‌باشد. این دانشگاه دارای 87 رشته گرایش و دوره‌ی تحصیلی و 220 نفر عضو هیئت علمی است.       از نظر مکان دانشگاه بیرجند دارای سه سایت گسترده و مجزا می‌باشد.       سایت مجتمع کشاورزی شامل مراکز آموزشی، پژوهشی و آزمایشگاهی، خوابگاه‌ها، باغ و مزرعه‌ی آموزشی واحد درودگری، دامپروری و... واقع در امیرآباد (کیلومتر 5 جاده‌ی بیرجند- کرمان) می‌باشد.       سایت دانشکده‌ی مهندسی با کلیه‌ی امکانات پژوهشی و آموزشی واقع در خیابان دانشگاه       سایت پردیس دانشگاه واقع در شوکت‌آباد (کیلومتر 5 بلوار دانشگاه) که بزرگ‌ترین بخش دانشگاه است و دانشکده‌های علوم، ادبیات و علوم انسانی مسجد، کتابخانه‌ی مرکزی، مجموعه‌ی ورزشی و تربیت‌بدنی، مجموعه‌ی خوابگاهی، سازمان مرکزی، حوزه‌ی معاونت‌های دانشجویی و فرهنگی، اداری و مالی، پژوهشی و آموزشی و... را شامل می‌شود.   دانشکده‌ها و گروه‌ها:       ● دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی       این دانشکده در سال 1369 تأسیس و عملاً در سال 1371 با هدف آموزشی و تربیت افراد تحصیل‌کرده در سه رشته‌ی دبیری زبان و ادبیات فارسی، علوم تربیتی گرایش مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی و کاردانی کتابداری شروع به کار نموده و پس از سال‌ها تلاش مسئولین و همکاران محترم هم‌اکنون در 8 رشته تعدادی بالغ بر 1300 نفر دانشجو در مقطع تحصیلی کاردانی و کارشناسی آموزش می‌دهد. هم‌چنین مجهز به کتابخانه‌ای با بیش از 27000 جلد کتاب و آزمایشگاه‌های تخصصی و کارگاه‌های آموزشی می‌باشد.         مقاطع تحصیلی و عناوین رشته‌ها:       - کتابداری (کاردانی و کارشناسی)       - علوم تربیتی (کارشناسی و کارشناسی ارشد)       - ادبیات فارسی (کارشناسی و کارشناسی ارشد)       - زبان انگلیسی (کارشناسی)       - تربیت بدنی (کارشناسی و کارشناسی ارشد)       - جغرافیا (کارشناسی)       - تاریخ (کارشناسی)       - معارف اسلامی   آزمایشگاه‌ها:       - آزمایشگاه حرکت‌درمانی       - آزمایشگاه فیزیولوژی       - آزمایشگاه حرکت‌شناسی       - آزمایشگاه جغرافیا       - آزمایشگاه سمعی و بصری         کارگاه‌ها:       -کارگاه ماشین‌نویسی       - کارگاه کتابداری         ● دانشکده‌ی کشاورزی       در سال 1358 آموزشکده‌ی کشاورزی بیرجند با پذیرش دانشجو در دوره‌ی کاردانی امور زراعی تأسیس شد. در سال 1367 رشته‌ی کاردانی امور فنی و کشاورزی و در سال 1369 رشته‌ی کاردانی منابع طبیعی به رشته‌های آموزشکده اضافه شد. در سال 1372 با پذیرش دانشجوی مهندسی زراعت و اصلاح نباتات آموزشکده‌ی کشاورزی بیرجند به سطح دانشکده ارتقا یافت. در سال 1384 در مقطع کارشناسی ارشد در دو رشته‌ی شناسایی و مبارزه با علف‌های هرز و تغذیه‌ی طیور دانشجو پذیرش شد و انشاالله از بهمن‌ماه سال 1385 در رشته‌ی کارشناسی ارشد زراعت نیز پذیرش دانشجو و 78 نفر کادر آموزشی در قالب 5 گروه آموزشی در مقاطع کاردانی، کارشناسی ناپیوسته، کارشناسی و کارشناسی ارشد به فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی خود در محل پردیس امیر‌آباد ادامه می‌دهد.         مقاطع تحصیلی و عناوین رشته‌ها:       - کاردانی تکنولوژی تولیدات گیاهی       - کاردانی تکنولوژی آبیاری       - کاردانی تکنولوژی تولیدات دامی       - کاردانی تکنولوژی محیط زیست       - کاردانی تکنولوژی مرتع و آبخیزداری       - کارشناسی مهندسی زراعت و اصلاح نباتات       - کارشناسی مهندسی آب       - کارشناسی مهندسی علوم دامی       - کارشناسی ناپیوسته‌ی محیط زیست       - کارشناسی ارشد شناسایی و مبارزه با علف‌های هرز       - کارشناسی ارشد تغذیه‌ی طیور       - کارشناسی ارشد زراعت (پذیرش دانشجو از بهمن‌ماه 1385)         امکانات آموزشی و پژوهشی:       - کارگاه ماشین‌آلات کشاورزی       - کارگاه درودگری       - واحد مزرعه‌ی آموزشی (100 هکتار زمین زراعی + 30 هکتار باغات)       - واحد دامپروری (250 هکتار شامل: گاوداری، گوسفندداری، مرغداری و زنبورداری)         ● دانشکده‌ی هنر       دانشکده‌ی هنر دانشگاه بیرجند طی مراسم رسمی ایاما... دهه‌ی فجر سال 1381 در یکی از ساختمان های تاریخی و فرهنگی هنری بیرجند افتتاح و با پذیرش 35 دانشجو در رشته‌ی کاردانی باستان‌شناسی فعالیت آموزشی و پژوهشی خود را آغاز نمود. هم‌اکنون این دانشکده با پذیرش چهار دوره‌ی دانشجوی باستان‌شناسی که دو دوره فارغ‌التحصیل شده و تعدادی از فارغ‌التحصیلان در مقاطع بالاتر به ادامه‌ی تحصیل مشغولند و جذب 3 نفر عضو هیئت علمی و انتقال کارکنان از سایر بخش‌های دانشگاه به امر آموزش جوانان میهن اسلامی اشتغال دارد. ضمناً دو رشته‌ی کارشناسی فرش و کارشناسی شهرسازی در شرف تأسیس می‌باشد.         مقاطع تحصیلی و عناوین رشته‌ها:       - کاردانی باستان‌شناسی         کارگاه‌ها:       - کارگاه سفال         ● دانشکدهی فنی و مهندسی       گروه‌های آموزشی:       ü مهندسی عمران       ü مهندسی معدن       ü مهندسی کامپیوتر       ü مهندسی مکانیک       ü مهندسی برق         ● دانشکده‌ی علوم       گره‌های آموزشی:       ü ریاضی       ü شیمی       ü فیزیک       ü زمین‌شناسی       ü آمار   دانشگاه بيرجند آمادگي دارد تا كليه دانشجويان جديدالورود روزانه دختر و بعضا پسر داراي شرايط خاص را در خوابگاه هاي تحت نظارت دانشگاه اسكان دهد و دانشجويان پذيرفته شده نوبت دوم (شبانه) مي توانند با پرداخت هزينه اجاره بهاء ماهيانه حداقل 500000 ريال (هر نيمسال تحصيلي حداقل 300000 تومان ) ازخوابگاه هاي خودگردان تحت نظارت دانشگاه در داخل و خارج پرديس دانشگاه استفاده نمايند.